Making Dystopia

De reden om een boek te lezen heeft meestal te maken met de recensies die erover zijn verschenen. Maar wat te doen als de meningen in deze recensies mijlenver uit elkaar liggen, zoals het geval is bij “Making Dystopia - The strange Rise and Survival of Architectural Barbarism”, geschreven door de architectuurhistoricus James Stevens Curl? De titel klinkt op z’n minst interessant. Wat bedoelt de schrijver met “architectonisch barbarisme”? De recensies maken het duidelijk. En bieden op hun beurt weer een andere, eigen kijk op hedendaagse architectuur.

Nikos A. Salingaros, een wiskundige met uitgesproken ideeën over architectuur en stedenbouw, waar hij dan ook regelmatig over publiceert, spoort je met zijn recensie aan om meteen naar de boekenwinkel of webshop te rennen om het fantastische boek direct aan te schaffen. Hij heeft het over een “ongelooflijk hoog niveau van wetenschap”, waarmee Making Dystopia zich verheft boven andere geschriften. Met het “architectonische barbarisme” blijkt het Modernisme bedoeld te worden, waar Stevens Curl niet veel goeds over te melden heeft, en een dystopie noemt. Volgens Salingaros is het boek “van onschatbare waarde” voor de academische wereld, het publiek en professionals die zich bezighouden met de inrichting van de openbare ruimte. Het is bijna alsof er een catastrofe heeft plaats gevonden: “Een verlicht en geïnteresseerd publiek moet begrijpen wat er is gebeurd en proberen een oplossing te bieden voor een betere samenleving in de toekomst.”

Stephan Bayley, architectuurcriticus bij The Spectator houdt er op z’n zachtst gezegd een iets andere mening op na. Zo enthousiast als Salingaros klinkt, zo vol walging klinkt Bayley: “Toen ik klaar was met lezen, gooide ik het boek weg. Het stinkt naar de dood.” Een referentie aan een andere publicatie van Stevens Curl: “The Victorian Celebration of Death”. Dat het modernisme als een dystopie wordt beschreven waarvan de wereld moet worden bevrijd, ziet Bayley als klinkklare onzin. Volgens hem hadden de modernisten, ondanks al hun ijdelheden en absurditeiten en in tegenstelling tot de traditionalisten, op z’n minst nog een optimistisch geloof in vooruitgang. Over Stevens Curl zegt hij: “Het is zijn eigen visie die dystopisch is.”

Uit deze twee recensies wordt duidelijk dat het boek een pleidooi is voor de traditionele klassieke architectuur, waarbij de conclusie is dat die helaas compleet verloren is gegaan. Dit is, volgens Stevens Curl, niet een gevolg van een natuurlijke evolutie, maar van een opzettelijke breuk met het verleden, die door één grote samenzwering tot stand is gekomen. Een architectonische cultuur die al eeuwenlang op goed gefundeerde tradities is gegrondvest is moedwillig vervangen door een industriële architectuur waar niemand van houdt. Stevens Curl ziet de omverwerping van de klassieke architectuur van alle kanten komen. Van links ziet hij het kwaad in de marxist-leninist Hannes Meyer en van rechts in de Amerikaanse architect Philip Johnson met zijn fascistische sympathieën en het kapitalistische grootkapitaal van Amerikaanse fabriekseigenaren. Anderen die het flink moeten ontgelden zijn Walter Gropius, Mies van der Rohe en natuurlijk Le Corbusier. James Stevens Curl heeft er meer dan 550 bladzijden voor nodig om uit te leggen hoe het zover heeft kunnen komen.

Het is daarom misschien verstandiger in plaats van het boek te lezen de korte film "This Was Not My Dream" van Gabriel Kogan en Pedro Kok te bekijken die in wezen draait om hetzelfde thema. Centraal in deze video staat de villa Casa Redux van het Braziliaanse bureau Studio MK27. De makers zijn beiden behalve filmers ook ontwerpers. Ze zijn bij gesprekken met toekomstige opdrachtgevers telkens weer verbaasd over de populariteit van de neo-classicistische architectuur en hebben die verbazing op een zeer originele manier in beeld gebracht. Voor wie belangstelling heeft voor de tegenstelling tussen klassiek en modernistisch bouwen, zegt deze video van krap vierenhalve minuut net zo veel als de 550 bladzijde van Stevens Curl.